Digitale platforms in de energiesector - definitie en eerste toepassingen

De integratie van hernieuwbare energiebronnen in het elektriciteitssysteem is een uitdagende taak. Momenteel worden verschillende concepten over hoe dit te doen besproken. In onze laatste twee berichten hebben we ons geconcentreerd op verschillende concepten voor regionale flexibiliteitsmarkten in Europa en Duitsland. Daarnaast hebben we de vraag gesteld of de toekomst van de distributienetbeheerders ligt in platformactiviteiten of in het bezit van basisactiva. In al onze recente bijdragen draaide de discussie om markten en platforms. Hoewel dit twee belangrijke onderwerpen zijn, zijn ze niet hetzelfde. Daarom zullen we in de post van vandaag wat licht werpen op platformen en hun potentiële rol in de energiesector.

Wat zijn platformen?

De term "platform" wordt gebruikt om veel verschillende dingen te beschrijven. Zoals Gawer (2014) al aangaf, wordt de term platform gebruikt op een technologische (een kerntechnologie in een modulaire architectuur), een organisatorische (instellingen die de coördinatie tussen agenten vergemakkelijken) en op een economische manier. Laten we ons voor nu richten op de laatste dimensie van platforms. Er zijn bepaalde criteria die worden gebruikt om platforms vanuit een economisch perspectief te definiëren. In het algemeen moeten platforms op zijn minst aan twee criteria voldoen (vgl. Rochet & Tirole 2003):

1. Een platform kan worden gedefinieerd als een intermediair tussen verschillende (ten minste twee) gebruikers of gebruikersgroepen.

2. 2. Een platform richt zich op netwerkexternaliteiten: Dit betekent dat de individuele gebruiker van een platform meer profiteert van deze dienst (hoger nut), naarmate het aantal totale gebruikers van het platform groter is. Cross-side externaliteiten zijn in de meeste gevallen positief, bv. hoe groter het aantal winkels dat een bepaalde kredietkaart aanvaardt, hoe groter de stimulans voor een consument om deze kredietkaart te gebruiken. Externaliteiten aan dezelfde kant van de markt daarentegen doen zich voor aan één kant van de markt en zijn positief of negatief, bv. hoe groter het aantal app-ontwikkelaars voor een besturingssysteem voor smartphones, hoe groter de concurrentie, waardoor de prijsconcurrentie toeneemt. Aangezien deze criteria echter nog zeer algemeen zijn, zullen we Weiller & Pollitt (2003) raadplegen voor een meer precieze definitie van platforms:

3. Een platform is driehoekig, hetgeen betekent dat de gebruikers met elkaar en met de aanbieder van het platform interageren.

4. 4. Een platform vergemakkelijkt het directe contact tussen twee partijen, wat verschilt van andere tussenpersonen zoals detailhandelaars, die deze directe uitwisseling niet faciliteren.

5. Een platform maakt innovatie mogelijk op het gebied van aanvullende diensten, producten of bedrijfsmodellen. Weiller & Pollitt (2003) verwijzen hier naar iTunes om het belang van dit criterium te benadrukken. In principe biedt iTunes een technologisch platform dat app-ontwikkelaars in staat stelt aanvullende innovatieve diensten aan het systeem toe te voegen. In de meeste gevallen biedt de huidige platformbusiness een technologische innovatie die de gebruikers aan één kant van de markt in staat stelt nieuwe innovatieve producten of diensten bovenop deze technologische innovatie te bouwen.

6. Platformconcurrentie wordt gekenmerkt door bundeling of "enveloping" in plaats van door het creatieve vernietigingsproces dat we kennen uit andere sectoren in Schumpeteriaanse zin: Enveloping of bundeling verwijst hier naar het feit dat de meeste platforminnovaties geen totaal nieuw product creëren, maar eerder een bestaand platform nemen en een nieuwe technologie gebruiken om dit oude product met nieuwe functies te bundelen.

7. Informatie- en communicatietechnologie (ICT) vormt de basis voor platformondernemingen. ICT kan worden beschouwd als de "General Purpose Technology" (GPT) die de technologische basis voor platforms vormt. GPT is echter een veel eenvoudiger onderdeel van het platform dat gericht is op technologische vooruitgang. Platforms worden vaak beschreven als tweezijdige markten met aan elke kant twee verschillende gebruikersgroepen (bv. bestuurders en berijders in het geval van uber). Toch zijn er enkele uitzonderingen: Weiller & Politt (2003) merkten op dat niet alle tweezijdige markten platforms zijn, en dat niet alle platforms tweezijdige markten zijn. Facebook, bijvoorbeeld, begon als een eenzijdig platform (studenten aan de universiteit blijven in contact), maar is nu een multi-sided market platform (mensen blijven in contact, advertentie,

nieuws etc.).

Samenvattend geven Weiller & Politt (2013) de volgende definitie van platforms, die een goede basis biedt voor verdere discussies:

A

platformmarkt is een markt waar interacties tussen gebruikers worden bemiddeld door een

intermediair, de platformaanbieder, en onderhevig zijn aan netwerkeffecten.

In tegenstelling tot een marktplaats of handelsbeurs moet een platform

moet een tussenpersoon op een platform inherente waarde bieden die verder gaat dan het eenvoudige bemiddelingsproces

proces voor de twee zijden van de markt. Deze toegevoegde waarde komt gewoonlijk

van ICT en de bijbehorende aanvullende innovatie die het

nut en aantrekkelijkheid van het platform voor alle gebruikersgroepen verhoogt.(Weiller & Pollitt 2003:7)

Vraagrespons & ondersteunende diensten - eerste platformmarkten in de energiesector?

Op basis van Weiller & Pollitt's begrip van platformen, vragen we ons af in welke richting platformbedrijven in de energiesector zich kunnen ontwikkelen. Vooral één criterium dat wordt gebruikt om platforms te definiëren, vernauwt het aantal potentiële toepassingen: "toegevoegde waarde van platforms komt meestal van ICT en de bijbehorende complementaire innovatie die het nut en de aantrekkelijkheid van het platform voor alle gebruikersgroepen vergroot". Waar in de energiesector kunnen we verwachten dat complementaire innovaties op basis van ICT tot ontwikkeling komen? Zoals we in dit bericht hebben besproken, begint de digitalisering in de energiesector met de uitrol van slimme meters. Op basis van slimme meters kunnen gegevens voor verschillende platformmarkten beschikbaar komen. Laten we voor nu kort kijken naar twee verwante markten die zich momenteel ontwikkelen: Vraagrespons en regionale flexibiliteitsvoorziening (ondersteunende diensten).

Platformmarkten en ondersteunende diensten van gedistribueerde bronnen

In recente discussies in de VS en Europa wordt de actieve betrokkenheid van gedistribueerde opwekkers bij de markt voor ondersteunende diensten beschouwd als een veelbelovende toepassing van platformmarkten in de energiesector. Zoals we in onze laatste twee berichten over regionale flexibiliteitsmarkten hebben uiteengezet(hier vindt u het Europese debat en hier het standpunt van Duitsland), zijn platformmarkten één benadering om gedistribueerde hernieuwbare opwekkers actief te betrekken bij flexibiliteitsmarkten (bv. voor ondersteunende diensten zoals spanningsregeling). Het voornaamste voordeel van de platformmarkt voor ondersteunende diensten is de mogelijkheid om toegang te krijgen tot verschillende producten en in te spelen op verschillende behoeften. Het potentieel van platforms om complementaire innovaties mogelijk te maken wordt hier een essentieel element: We weten dat we in de toekomst behoefte hebben aan gedistribueerde opwekking voor ondersteunende diensten, maar we verwachten dat de platformmarkt aanvullende producten en diensten zal ontwikkelen die het nut van de gedistribueerde opwekkers, aggregators, netwerkbeheerders, balanceringsverantwoordelijken en andere platformgebruikers zullen vergroten. Daardoor zouden meer gedistribueerde opwekkers moeten worden aangetrokken om zich bij de platformmarkt aan te sluiten en uiteindelijk zou het platform kunnen worden gebruikt om ook de vraagzijde erbij te betrekken en zo te zorgen voor flexibiliteit van opwekking en vraag. Dit brengt ons bij een tweede toepassing van platformmarkten in de energiesector: Vraagrespons.

Platformmarkten en vraagrespons

Vooral in de VS wordt vraagrespons (demand response - DR) al toegepast. In principe kunnen we DR definiëren als tijdelijke veranderingen in het elektriciteitsgebruikspatroon van eindgebruikers als gevolg van veranderingen in de elektriciteitsprijs of van andere soorten stimuleringsbetalingen(Albadi & El-Saadany, 2008). Vraagrespons heeft daarom tot doel het energieverbruik van het ene punt in de tijd naar het andere te verschuiven om de systeemefficiëntie te verhogen, maar dit vereist niet dat DR daadwerkelijk het totale energieverbruik als zodanig vermindert.

In Californië bijvoorbeeld hebben de drie grootste investeringsmaatschappijen (IOU's) reeds 320 MW (in drie veilingen) aan vraagresponscapaciteit gecontracteerd. Onder deze aanbieders van vraagrespons zijn Tesla (met slechts een klein deel van de totale capaciteit) en andere bedrijven zoals OhmConnect (meer dan 60 MW gecontracteerd met de IOU's). OhmConnect verzamelt de flexibiliteit van particuliere huishoudens (op gedrag gebaseerde belastingvermindering) en verkoopt deze flexibiliteit aan de IOU's. Gelijkaardige initiatieven zoals Nest, die 50.000 thermostaten aggregeert in Californië, of OPower bieden met succes vraagresponsdiensten aan in de VS (meer info over de DR-initiatieven in de VS vindt u hier @Greentechmedia). Al deze verschillende initiatieven hebben gemeen dat ze profiteren van netwerkeffecten: Hoe groter het aantal betrokken huishoudens, hoe groter het individuele voordeel voor elk van hen. Het potentieel voor platformmarkten in de context van vraagrespons lijkt enorm te zijn.

Platformmarkten - een onderdeel van de energietransitie met een enorm potentieel

De energietransitie brengt een decentralisatie van de opwekking teweeg, vooral van hernieuwbare bronnen. Platformmarkten kunnen ons helpen de coördinatie te verbeteren en nieuw flexibiliteitspotentieel te ontsluiten van opwekkers en nieuwe belastingen zoals elektrische voertuigen, batterijopslag of warmtepompen. De eerste initiatieven in de VS, met name in New York, zijn gericht op de ontwikkeling van platformmarkten (zie dit bericht voor meer details). Voorlopig zijn deze platformen nog slechts concepten, maar we zullen binnenkort veel verschillende ontwikkelingen op dit gebied zien, vooral nu smart metering in opmars is.

Verwante artikelen

• Nieuwe bedrijfsmodellen voor nutsbedrijven: klantenbasis als hefboom gebruiken, door Juergen Ritzek
• Cleantech startups: Overbruggen Duitse nutsbedrijven de vallei des doods?door Marius Buchmann
• Game Changers in het energiesysteemdoor Juergen Ritzek
• Nutsbedrijven van de toekomstdoor Juergen Ritzek