Rusland's waterstof voor Japan

Rusland is klaar om voet aan de grond te krijgen in de mondiale waterstofsector in wat lijkt op een poging om een belangrijke leverancier te worden voor Japan, dat ambitieuze doelstellingen heeft voor de invoering van de brandstof tegen 2050.

De plannen van Japan om snel waterstofimportfaciliteiten te ontwikkelen, lijken Rusland ertoe aangezet te hebben plannen op te stellen voor een waterstofeconomie die vooral gericht is op wereldwijde export, zo blijkt uit recente ontwikkelingen bij het Russische ministerie van Energie en bij de belangrijkste energiebedrijven.

Nadat Moskou zich eerder gebrand had aan vertragingen bij het verwerven van een aanzienlijk aandeel van de LNG-markt, lijkt het vastbesloten om wat het ziet als de volgende grote kans in energietechnologie aan te grijpen.

Het staatsolie- en gasbedrijf Gazprom kondigde op 20 februari aan dat het waterstof uit aardgas wil gaan produceren. Dit is slechts de laatste van een reeks aankondigingen die de afgelopen zes maanden zijn gedaan.

Gazprom had in september 2019 gezegd dat het met het Duitse energiebedrijf Uniper de vooruitzichten voor het gebruik en de opslag van methaan-waterstof aan het bespreken was.

Eveneens afgelopen september zei kernenergiekolos Rosatom dat het een programma had gelanceerd voor de productie van waterstof uit overtollige kernenergie - via elektrolyse - bestemd voor zowel de nationale als de mondiale markt. Eind die maand ondertekende hetzelfde bedrijf een overeenkomst met het Japanse Agentschap voor Natuurlijke Hulpbronnen en Energie om in 2020-2021 een haalbaarheidsstudie uit te voeren voor de uitvoer van waterstof van Rusland naar Japan.

Aan het eind van het jaar heeft ook de Russische staat zijn gewicht in de schaal gelegd bij de vlaag van belangstelling voor waterstofprojecten. Minister van Energie Alexander Novak kondigde in december officieel de oprichting aan van een werkgroep die een stappenplan moet opstellen voor een waterstofenergiesysteem in de Russische Federatie.

Het crescendo van aankondigingen kwam na een bijeenkomst achter gesloten deuren aan het eind van de zomer, waar Novak, vertegenwoordigers van energieonderzoekscentra en grote energiebedrijven, waaronder Gazprom, Rosatom, Rostec, en Sibur, bijeenkwamen.

Volgens de Russische krant Vedomosti, die verslag uitbracht over de bijeenkomst en anonieme aanwezigen citeerde, was de conventie op de hoogte gebracht door eenverslaggepubliceerd door het Russische energie-adviesbureau EnergyNet.

In het rapport staat dat Rusland in staat zou zijn om waterstof al tussen 2020-2025 aan te bieden tegen een prijs van 3,38 dollar per kg en tegen 2030 te concurreren om 10-15% van de wereldmarkt.

Maandag raamde S&P Global Platts de maandelijkse prijs voor waterstof die wordt geproduceerd via het stoom methaan reforming proces (SMR) in Nederland op Eur1,1045/kg, inclusief capex en koolstofemissies.

Het Internationaal Energieagentschap (IEA) voorspelt een daling van 30% van de productiekostenwaterstof uit hernieuwbare energie- die Platts nog niet beoordeelt - tegen 2030.

De hulpbronnen van Rusland

Volgens het EnergyNet rapport zouden drie belangrijke factoren Rusland in staat stellen een leidende waterstofspeler te worden: grote zoetwaterreserves; een overschot aan stroomopwekkingscapaciteit en mogelijkheden om er meer te bouwen; en ten slotte de nabijheid van Japan, waar de waterstofeconomie zich actief ontwikkelt.

Waterstof zou voornamelijk worden gebruikt in de Russische vervoers- en verwarmingssector, maar het grootste deel van de productie zou bestemd moeten zijn voor de export, waarbij de infrastructuur zou worden afgestemd op wat momenteel gebeurt met LNG, aldus het rapport.

Moskou wil wellicht voorkomen dat Rusland dezelfde vertraging oploopt als het heeft opgelopen alvorens een aanzienlijk aandeel van de mondiale LNG-markt te veroveren. Terwijl het in 2009 al zijn eerste LNG-project in bedrijf nam, de Sakhalin-2-installatie, gelegen in het Verre Oosten van Rusland met een capaciteit van 9,6 miljoen ton per jaar, bleef Moskou zich in de daaropvolgende jaren grotendeels richten op pijpleidinggas, met name in het Atlantische bekken, en moest het tot 2017 wachten op de ingebruikname van een tweede LNG-installatie, het Yamal LNG-project van Novatek.

Op dat moment was de mondiale hoeveelheid geleverd LNG al meer dan 400 Bcm en werd de mondiale LNG-markt gedomineerd door Australië, Qatar en, recentelijk, Amerikaanse spelers.

Japan vuurt startschot af

Het EnergyNet rapport ziet in Japan de dichtstbijzijnde en grootste bestemming voor Russische potentiële waterstofproductie, en waarschuwt voor concurrentie van Australië, dat ook waterstoftechnologie aan het ontwikkelen is.

Bij gebrek aan binnenlandse bronnen van primaire energie, streeft Japan naar de ontwikkeling van een uitgebreid waterstofsysteem om energiebronnen te diversifiëren en de druk op het milieu te verminderen, naast andere doelstellingen. De Japanse New Energy and Industrial Technology Development Organisation richt zich op testimplementatie van importketens van waterstof naar Japan. Eind 2019 trok een bijeenkomst van het ministerie van Economie, Handel en Industrie afgevaardigden uit 35 landen, omdat Japan de ontwikkeling van waterstofenergie wereldwijd wilde bevorderen.

In juni heeft het Japanse kabinet in het kader van de Overeenkomst van Parijs een langetermijnstrategie voor emissiereductie goedgekeurd, met onder meer als doel dat het land kort na 2050 koolstofneutraal is. De strategie houdt onder meer in dat de kosten voor de productie van koolstofdioxidevrije waterstof tegen 2050 worden teruggebracht tot minder dan een tiende van het huidige niveau. Japan's Tokyo Electric Power Company Holdings (TEPCO) en JXTG Holdings kondigden in maart 2019 plannen aan om medio 2020 in Tokio een van 's werelds grootste waterstoftankstations te bouwen.

In de race om het waterstofdorstige Japan te bevoorraden, kan Rusland al rekenen op een proefproject voor waterstofproductie dat nu in aanbouw is in de waterkrachtcentrale van Ust-Srednekanskaya, de grootste waterkrachtcentrale van Rusland. De centrale is strategisch gelegen in de regio Magadan in het Verre Oosten, zeer dicht bij Japan.

Het Japanse Kawasaki Heavy Industries en de Russische PJSC Magadanenergo (onderdeel van de staatsgroep RusHydro) zijn partners in de proefinstallatie voor waterstof, die tot doel heeft vloeibaar gemaakte waterstof te produceren voor industrieel gebruik. Het is de bedoeling dat het station in 2024 op volle capaciteit draait.

Australische concurrentie

Terwijl Rusland zijn achterstand op de waterstofmarkt probeert in te lopen, zet Australië echter ook vaart achter de samenwerking met Japan en Korea voor de productie van de brandstof.

De Australische en Japanse ministers van Handel kwamen in januari in Melbourne bijeen om een gezamenlijke samenwerkingsverklaring te ondertekenen, waarin het potentieel van Australië als een belangrijke exporteur van waterstof, met Japan als een belangrijke ontvanger, wordt bevestigd.

De World Energy Council heeft Australië aangewezen als een "reus met het potentieel om wereldwijd een belangrijke speler [in waterstof] te worden", terwijl het Internationaal Energieagentschap heeft voorspeld dat Australië gemakkelijk het equivalent van 100 miljoen ton olie in waterstof voor de export zou kunnen produceren, genoeg om 3% van het wereldwijde gasverbruik te vervangen.

Door de overeenkomst zullen Australië en Japan blijven samenwerken aan het project voor de leveringsketen van waterstofenergie (Hydrogen Energy Supply Chain - HESC) in Victoria, een poging om 's werelds eerste internationale leveringsketen van vloeibare waterstof tot stand te brengen.

Minister van Hulpbronnen en Noord-Australië, Matt Canavan,zei in een persbericht van januaridat Australië en Japan zich in een goede positie bevinden om de mogelijkheden van waterstof te maximaliseren, gebaseerd op een lange geschiedenis van succesvolle handel in energie en hulpbronnen.

"Australië bouwt aan een basis voor de productie van waterstof om de binnenlandse groei te bevorderen en aan de toekomstige exportvraag in Japan en de regio te voldoen", aldus Canavan.

"De mogelijkheden zijn groot. Scenario's die zijn ontwikkeld voor de Nationale Waterstofstrategie geven aan dat een Australische waterstofindustrie tegen 2050 ongeveer 8.000 banen en ongeveer 11 miljard dollar per jaar aan BBP zou kunnen genereren", voegde hij eraan toe.

Europa in beeld

Terwijl Japan wordt gezien als de belangrijkste potentiële koper voor Russische waterstof, lijkt Moskou evenzeer geïnteresseerd in het bevoorraden van Europa's koolstofvrije energiemarkten.

Een van de grootste projecten van Gazprom dat momenteel in aanbouw is, de Nord Stream 2-gaspijpleiding met een capaciteit van 55 bcm/jaar, die over een afstand van 1.200 km in offshore-water van Rusland naar Duitsland loopt, kan waterstof transporteren, zei James Watson, secretaris-generaal van Eurogas, eind december tegen de media.

Nu verwacht wordt dat de kosten voor de productie van waterstof de komende jaren drastisch zullen dalen, zouden de huidige inspanningen van Rusland van cruciaal belang kunnen zijn om zich als een belangrijke speler op de wereldmarkt te vestigen. Maar zijn succes, en dat van andere producenten, zal ook afhangen van de vraag of de belangrijkste consumentenmarkten zich snel ontwikkelen en samenhangende waterstofsystemen creëren.