De AI-wet: De digitale toekomst van Europa vormgeven en de energiesector transformeren

Hier is de vraag: wat zijn de belangrijkste onderwerpen van de AI-wet, die net is gepubliceerd in het Publicatieblad en dus op 1 augustus van kracht wordt?

En wat zijn de belangrijkste gevolgen voor de energiesectoren, zowel aan de vraag- als aan de aanbodzijde?

Harmonisatie van AI-regelgeving in de EU

De Wet op de Kunstmatige Intelligentie (AI-wet) is een mijlpaal in de wetgeving die is gericht op het creëren van een uniforme aanpak van AI-regelgeving in de hele Europese Unie. De kern van de wet is innovatie te stimuleren en tegelijkertijd de grondrechten te waarborgen en te zorgen voor een veilige ontwikkeling en gebruik van AI-systemen.

De wet introduceert een risicogebaseerde benadering, waarbij AI-systemen worden gecategoriseerd op basis van hun potentiële impact op de samenleving. Dit trapsgewijze systeem varieert van onaanvaardbare risico's (verboden praktijken) tot minimale risico's, met bijbehorende verplichtingen voor ontwikkelaars en gebruikers. AI-systemen met een hoog risico, die aanzienlijke risico's met zich meebrengen voor de gezondheid, veiligheid of grondrechten, moeten aan strenge eisen voldoen voordat ze op de markt mogen worden gebracht.

Een van de belangrijkste kenmerken van de wet is het extraterritoriale toepassingsgebied. De wet is niet alleen van toepassing op aanbieders en gebruikers binnen de EU, maar ook op aanbieders en gebruikers buiten de EU als hun AI-systemen gevolgen hebben voor mensen in de EU. Deze brede reikwijdte is bedoeld om een gelijk speelveld te creëren en regelgevingsarbitrage te voorkomen.

De wet voorziet ook in een bestuurskader, met onder meer de oprichting van een Europese raad voor kunstmatige intelligentie om een consistente toepassing van de verordening te vergemakkelijken. De lidstaten moeten bevoegde nationale autoriteiten aanwijzen voor het toezicht op en de handhaving van de regels.

Betrouwbare en ethische AI bevorderen

Een centrale doelstelling van de AI-wet is het bevorderen van de ontwikkeling en het gebruik van betrouwbare en ethische AI-systemen. De wetgeving bevat belangrijke vereisten voor AI-systemen met een hoog risico, waaronder

• Robuuste risicobeheersystemen
• Hoogwaardige trainings- en testgegevens
• Gedetailleerde technische documentatie
• Menselijk toezicht
• Nauwkeurigheid, robuustheid en cyberbeveiliging

Deze vereisten moeten ervoor zorgen dat AI-systemen betrouwbaar, transparant en controleerbaar zijn. De wet schrijft ook voor dat aanbieders conformiteitsbeoordelingen moeten uitvoeren voordat AI-systemen met een hoog risico op de markt worden gebracht.

Transparantie is een cruciaal aspect van de wet. Aanbieders moeten gebruikers informeren over de interactie met een AI-systeem, met name in het geval van emotieherkenning of biometrische categorisatie. Er zijn ook specifieke bepalingen voor door AI gegenereerde of gemanipuleerde inhoud (vaak "deepfakes" genoemd), die een duidelijke etikettering vereisen.

De wet verbiedt bepaalde AI-praktijken die geacht worden onaanvaardbare risico's met zich mee te brengen, zoals social scoring door overheidsinstanties of het gebruik van 'realtime' biometrische identificatiesystemen op afstand in openbaar toegankelijke ruimten voor wetshandhavingsdoeleinden (met enkele beperkte uitzonderingen).

Innovatie en groei van kmo's bevorderen

Hoewel de AI-wet aanzienlijke wettelijke eisen introduceert, is deze ook bedoeld om innovatie te bevorderen en kleine en middelgrote ondernemingen (kmo's) in de AI-sector te ondersteunen. Daartoe bevat de wet verschillende bepalingen:

• Sandboxen voor regelgeving: De lidstaten zijn verplicht om AI-regelgevingszandbakken op te zetten om de ontwikkeling en het testen van innovatieve AI-systemen onder versoepelde wettelijke vereisten te vergemakkelijken voordat ze op de markt worden gebracht.
• Ondersteuning van het mkb: De wet verplicht de lidstaten specifieke maatregelen te nemen om het mkb en startende ondernemingen te ondersteunen, onder meer door prioritaire toegang te verlenen tot zandbakken met AI-regelgeving en door gerichte informatie en begeleiding aan te bieden.
• Gedragscodes: De wet moedigt de ontwikkeling van gedragscodes aan voor vrijwillige toepassing van de vereisten op AI-systemen zonder hoog risico, wat kleinere bedrijven kan helpen bij het implementeren van beste praktijken.
• Standaardisatie: De Wet bevordert de ontwikkeling van geharmoniseerde normen, die de nalevingsprocessen kunnen vereenvoudigen, vooral voor kleinere bedrijven.

Deze maatregelen moeten ervoor zorgen dat het regelgevingskader de innovatie niet verstikt of onoverkomelijke barrières opwerpt voor kleinere spelers op de AI-markt.

Handhaving en sancties

Om ervoor te zorgen dat de bepalingen van de AI-wet worden nageleefd, voorziet deze in een robuust handhavingsmechanisme. De lidstaten moeten een of meer bevoegde autoriteiten aanwijzen die toezicht houden op de toepassing en uitvoering van de verordening.

De wet voorziet in aanzienlijke boetes voor niet-naleving. Boetes kunnen oplopen tot 30 miljoen euro of 6% van de wereldwijde jaaromzet (de hoogste van de twee) voor de ernstigste overtredingen, zoals het gebruik van verboden AI-praktijken. Minder ernstige overtredingen kunnen leiden tot boetes tot €20 miljoen of 4% van de wereldwijde jaaromzet.

De wet voorziet ook in een systeem voor markttoezicht, waarbij de autoriteiten toegang krijgen tot alle benodigde documentatie en informatie, inclusief broncode in bepaalde omstandigheden. Er zijn bepalingen voor het uit de handel nemen van AI-systemen die niet aan de eisen voldoen.

Belangrijk is dat de wet voorziet in individuele en collectieve schadeloosstelling, zodat personen die schade hebben geleden door een AI-systeem, schadevergoeding kunnen eisen.

AI in de energiesector

De impact van de AI-wet reikt veel verder dan de technologiesector, met belangrijke gevolgen voor de energiesector. Nu de energiesector een digitale transformatie ondergaat, speelt AI een steeds crucialere rol in zowel het beheer aan de vraag- als de aanbodzijde.

Aan de aanbodzijde heeft AI het potentieel om een revolutie teweeg te brengen in de opwekking, transmissie en distributie van energie. Volgens het Internationaal Energieagentschap (IEA) kan AI de voorspelling van het energieaanbod uit hernieuwbare bronnen verbeteren, de werking van het elektriciteitsnet optimaliseren en onderhoudsschema's voor energie-infrastructuur verbeteren. AI-algoritmen kunnen bijvoorbeeld weerpatronen analyseren om de productie van zonne- en windenergie te voorspellen, waardoor hernieuwbare energiebronnen efficiënter in het elektriciteitsnet kunnen worden geïntegreerd.

De AI Act-vereisten voor AI-systemen met een hoog risico kunnen van toepassing zijn op veel van deze toepassingen, met name op toepassingen die betrokken zijn bij het beheer van kritieke infrastructuur. Energiebedrijven zullen ervoor moeten zorgen dat hun AI-systemen voldoen aan de normen van de wet voor nauwkeurigheid, robuustheid en cyberbeveiliging. Hoewel dit de nalevingskosten kan verhogen, kan het ook leiden tot betrouwbaardere en meer betrouwbare AI-systemen in de energiesector.

Aan de vraagzijde verandert AI de energieverbruikspatronen in de industrie, gebouwen en het vervoer. Slimme bouwsystemen gebruiken AI om het energieverbruik te optimaliseren, terwijl industriële processen AI inzetten voor energie-efficiënte productie. In de transportsector is AI cruciaal voor de ontwikkeling van oplaadinfrastructuur voor elektrische voertuigen en het optimaliseren van wagenparkbeheer.

Het IEA benadrukt dat AI-gestuurde energiebeheersystemen in gebouwen het energieverbruik met 10% kunnen verminderen zonder grote investeringen in hardware. In de industrie kan AI processen optimaliseren om het energieverbruik met 5-15% te verminderen. Deze toepassingen zullen waarschijnlijk worden onderworpen aan de eisen van de AI Act, met name wat betreft gegevenskwaliteit en transparantie.

De bepalingen van de wet met betrekking tot regelgevingszandbakken kunnen bijzonder gunstig zijn voor innovatie in de energiesector. Ze kunnen een gecontroleerde omgeving bieden voor het testen van nieuwe AI-toepassingen in netbeheer, vraagrespons en energiehandel.

De energiesector zal zich echter ook een weg moeten banen door de vereisten van de wet op het gebied van gegevensbeheer. Veel AI-toepassingen in de energiesector zijn afhankelijk van enorme hoeveelheden gegevens, waaronder mogelijk gevoelige informatie over energieverbruikspatronen. Energiebedrijven zullen ervoor moeten zorgen dat hun datapraktijken voldoen aan de bepalingen van de wet op het gebied van datakwaliteit, privacy en beveiliging.

De AI-wet kan ook de ontwikkeling van verklaarbare AI in de energiesector versnellen. Naarmate beslissingen die door AI-systemen worden genomen kritischer worden voor de energie-infrastructuur, zal het vermogen om deze beslissingen te begrijpen en uit te leggen cruciaal zijn. Dit sluit aan bij de nadruk die de wet legt op transparantie en menselijk toezicht.

Vooruitzichten

De AI-wet is een belangrijke stap op weg naar een geharmoniseerd, ethisch en innovatievriendelijk AI-ecosysteem in Europa. De impact zal merkbaar zijn in alle sectoren, inclusief energie, waar AI het potentieel heeft om de overgang naar een duurzamer en efficiënter energiesysteem te stimuleren. Hoewel het naleven van de wet inspanningen en investeringen zal vergen, biedt deze ook een kans om vertrouwen in AI-systemen op te bouwen en hun volledige potentieel te ontsluiten. Naarmate de wet wordt geïmplementeerd, moeten belanghebbenden in verschillende sectoren zich nu al voorbereiden om ervoor te zorgen dat ze effectief door dit nieuwe regelgevingslandschap kunnen navigeren.

Een paar opmerkingen en een verzoek aan het einde...

Het eerste idee voor deze post (en de tweede over hetzelfde onderwerp...) verwijst naar een korte LinkedIn-post van mijn oude vriend Oliver Sueme, die Partner en Tech & Data Lawyer is bij Fieldfisher. En het heeft natuurlijk betrekking op ons werk bij EEIP aan digitalisering en specifiek het gebruik van AI. Het is een tweeledige reis. We delen oplossingen en goede praktijken van de vraag- en aanbodzijde en onderzoeken tegelijkertijd de gebruiksmogelijkheden voor ons bij EEIP.

We hebben onlangs ons eigen AI BELEID opgezet, dat we niet alleen zien als een startpunt voor richtlijnen, maar meer nog als een hulpmiddel om te bepalen welke beleidsrichtlijnen zinvol zijn op het gebied van vertrouwen, transparantie en privacy. En waar deze richtlijnen waarschijnlijk onze groeimogelijkheden beperken, openen we de discussie om de richtlijnen te houden zoals ze zijn - of ze te veranderen.

Een EEIP use case die je misschien al hebt gezien is onze nieuwe mobiele quiz, een snel spel met 5 vragen in 45 seconden met leaderbords en prijzen. We gebruiken een quiz als engagementtool in het EU-project EENOVA. En hier gebruiken we AI-tools bij de voorbereiding van vragen die gekoppeld zijn aan uitleg en volledige artikelen en vertalingen.

Een andere manier om te testen is dit artikel, het tweelingartikel van The Future of AI: Navigating the AI Act and its impact on energy transition. Het inhoudelijke deel van het artikel, waarin de belangrijkste onderwerpen van de AI-wet worden samengevat en de invloed ervan op de vraag- en aanbodzijde wordt onderzocht, is voornamelijk AI-gegenereerd. Voor dit artikel hebben we gebruik gemaakt van ChatGPT4.o. Het uitgangspunt voor beide was dezelfde prompt. Dus ik ben natuurlijk benieuwd welke jij beter vindt (en waarom). Stuur me gerust een mailtje.

Bronnen:

1. Internationaal Energie Agentschap/(diverse)
2. AI-wet