Waarom Duitsland een Europese Energiewende nodig heeft

Waarom Duitsland een Europese Energiewende nodig heeft

De Europese Unie onderhandelt momenteel over haar energiedoelstellingen voor 2030. Tot nu toe is de Duitse Energiewende bekritiseerd omdat deze te veel naar binnen gericht zou zijn. Toch is het in het onmiddellijke belang van Duitsland om de Europese dimensie te omarmen. Rebecca Bertram bekijkt waarom Duitsland een Europese Energiewende nodig heeft.

De oorsprong van de Duitse Energiewende is zuiver nationaal. Toen de Duitse federale regering besloot om te beginnen met de herstructurering van het Duitse energiesysteem, deed zij dat zonder rekening te houden met de impact die de overgang zou hebben op haar Europese buren. Als gevolg daarvan wordt de Duitse Energiewende in Europa niet altijd gewaardeerd in de mate die de Duitse beleidsmakers zouden willen.

Europa biedt de Duitse Energiewendeflexibiliteit

Nu hernieuwbare energiebronnen 32 procent van de totale elektriciteitsproductie voor hun rekening nemen, gaat de Duitse Energiewende een beslissende tweede fase in. In een energiesysteem waarin vluchtige en niet altijd onmiddellijk beschikbare hernieuwbare energiebronnen het grootste deel van de productie uitmaken, komt het er steeds meer op aan vraag en aanbod efficiënt op elkaar af te stemmen.

In de afgelopen jaren heeft Duitsland aanzienlijk geprofiteerd van het geïntegreerde Europese elektriciteitsnet. Het heeft bijvoorbeeld overtollige windenergie uit Noord-Duitsland ingevoerd in de elektriciteitsnetten van zijn buurlanden, of het heeft hun netten gebruikt om elektriciteit te transporteren van Noord-Duitsland naar industriële hubs in het zuiden van Duitsland. Telkens wanneer Duitsland op een dieptepunt van zijn eigen elektriciteitsproductie zat, kon het conventionele elektriciteit van zijn buren betrekken. Deze praktijken en acties hebben echter geleid tot aanzienlijke onvoorspelbaarheid in de nationale elektriciteitsnetten van de andere Europese landen. Met name Polen heeft er herhaaldelijk op gewezen dat deze situatie zijn energieleveranciers ertoe dwingt hun nettotransmissiecapaciteiten dienovereenkomstig aan te passen.

Voor Duitsland was en is deze situatie gunstig om twee belangrijke redenen.

• Ten eerste heeft het Duitsland in staat gesteld zijn overschot aan elektriciteit - thans ongeveer 8% van zijn jaarlijkse elektriciteitsverbruik - naar andere Europese landen uit te voeren.
• Ten tweede heeft het Duitsland de dure taak bespaard om zijn eigen flexibele elektriciteitsinfrastructuur met grote opslagcapaciteiten en nieuwe transmissielijnen te bouwen.

De buurlanden van Duitsland, die niet gelukkig zijn met deze parallelle en lusstromen, hebben echter op hun beurt het gebruik van zogeheten faseverschuivers langs de grenzen met Duitsland geleidelijk opgevoerd om de exploitatie van hun nationale elektriciteitsnetten tot een minimum te beperken. Voor de Duitse Energiewende betekent dit een cruciaal verlies, aangezien de vroegere modus operandi niet alleen flexibiliteit mogelijk maakte, maar ook de kosten van de Energiewende lager hield dan anders het geval zou zijn geweest zonder toegang tot de stroomleidingen en stroommarkten van de buurlanden.

De Duitse Energiewendeheeft alleen kans van slagen als zij in heel Europa wordt overgenomen

Volgens de energievisie van de Europese Commissie voor 2030 moet Europa in 27 procent van zijn totale energiebehoefte voorzien met hernieuwbare energie, en zijn energie-efficiëntie met 30 procent verhogen. Bovendien moeten bepaalde capaciteitsmechanismen de bouw van nieuwe conventionele elektriciteitscentrales bevorderen.

Deze doelstellingen tonen vooral aan dat de Europese lidstaten momenteel niet verenigd zijn in het volgen van een grotere gemeenschappelijke energievisie. In plaats daarvan blijft elk land louter nationale energiebelangen nastreven - van steenkool in Polen tot kernenergie in Frankrijk. In het licht van deze verschillen is het niet verwonderlijk dat de Europese Commissie geen ambitieuzere wetgeving voorstelt. Een verandering hier zal er alleen komen als Energiewende pioniers, zoals Duitsland, hun Europese buren overtuigen van de economische en veiligheidsvoordelen die een herstructurering van het energiesysteem met zich meebrengt.

Voor alle duidelijkheid, dit zou in het eigen belang van Duitsland zijn, namelijk omdat Duitsland Europa nodig heeft om zijn eigen Energiewende vooruit te stuwen. De Europese Commissie heeft de macht om de Duitse Energiewende in de komende jaren aanzienlijk te vertragen. Zo dreigt de Commissie bijvoorbeeld een einde te maken aan de Duitse voorrangsregeling voor duurzame energie. Een Europese Energiewende is ook nodig om de klimaatdoelstellingen te halen, die Duitsland en de Europese Unie eind 2015 in het kader van het klimaatakkoord van Parijs hebben onderschreven. Last but not least kan de Duitse Energiewende alleen - vooropgesteld dat deze uiteindelijk leidt tot de broodnodige reductie van broeikasgasemissies - nog steeds niet zorgen voor de noodzakelijke ommekeer in de wereldwijde klimaatverandering.

Europa in een crisis heeft een energievisie nodig

Europa staat momenteel voor een ernstige identiteitscrisis. Na Brexit en gezien de talrijke anti-Europese bewegingen in veel EU-lidstaten, heeft Europa een verenigende groei- en innovatievisie nodig die grote investeringen kan aantrekken in een overkoepelend Europees project.

Een Europese Energiewende zou deze visie voor Europa kunnen zijn. Het zou niet alleen een cultuur van innovatie en digitalisering bevorderen en versterken, maar ook dienen om de rol van Europa als wereldwijde pionier in duurzaam energiebeleid te benadrukken en het internationale concurrentievermogen van zowel Duitsland als Europa te vergroten.

Ten slotte zou een Europese Energiewende de energiezekerheid van Duitsland en de hele Europese Unie ten goede komen, omdat lokaal geproduceerde elektriciteit in combinatie met toenemende energie-efficiëntie de afhankelijkheid van invoer en internationale prijsontwikkelingen vermindert. De afgelopen jaren werd de alarmerende impact van energieonzekerheid voor Europa duidelijk voelbaar met de Russisch-Oekraïense gasgeschillen, die als een pijnlijke herinnering dienden dat de Europese Unie vandaag ongeveer een derde van haar aardgas uit Rusland invoert. Als het de Europese Unie ernst is met haar opdracht als energie-unie, moet zij dit direct koppelen aan discussies over een Europese Energiewende. Een dergelijke visie zou van de crisis een kans maken voor Europa om zowel zijn onderhandelingspositie ten opzichte van Rusland als zijn status als internationaal leider op het gebied van moderne en duurzame energie-infrastructuur te verbeteren.

Wat nu?

Als Duitsland de komende twee jaar een zinvolle bijdrage wil leveren aan het debat over het energiebeleid in Europa, moet Berlijn zich niet beperken tot kleingeestige geschillen over de prioritaire toegang tot het net voor hernieuwbare energiebronnen of over capaciteitsmechanismen. In plaats daarvan moet Duitsland samen met zijn Europese buren een nieuw verhaal ontwikkelen over een gemeenschappelijke Europese Energiewende - een verhaal dat ook rekening houdt met de bezorgdheid van andere Europese lidstaten. Deze dialoog moet zich richten op Europa's voordelen van economische modernisering en internationale concurrentie. Alleen dan kan de Energiewende zowel in Duitsland als in Europa een succes worden.

Rebecca Bertram leidt de werkzaamheden voor de Europese energietransitie op het hoofdkantoor van de Heinrich Böll Stichting in Berlijn. Haar werk richt zich op het integreren van de verschillende Europese energiediscussies in het Duitse besluitvormingsproces op energiegebied.

Oorspronkelijk gepubliceerd op https://energytransition.org/2017/02/why-germany-needs-a-european-energiewende/