Innovatieve financiële oplossingen om energiearmoede te bestrijden

Innovatieve financiële oplossingen om energiearmoede te bestrijden

Sociale woningbouwverenigingen en EU-projecten gaan energiearmoede tegen met innovatieve financiële regelingen en "solidariteitsmechanismen": "Het renoveren van gebouwen komt zowel de mensen als de planeet ten goede. Sociale strijd en strijd voor het milieu gaan hand in hand".

Na zijn hele leven als geluidstechnicus voor de Bulgaarse staatstelevisie te hebben gewerkt, is Emil nu met pensioen. Hij woont in een huis van 120 vierkante meter in Gorni Lozen, een dorp niet ver van Sofia, maar gebruikt alleen de begane grond en de kelder omdat hij het zich niet kan veroorloven het hele huis te verwarmen. "Ik heb een houtkachel en een paar elektrische radiatoren, maar ik heb de neiging om ze niet te gebruiken, omdat ik anders na het betalen van mijn elektriciteitsrekening geen geld meer heb om mijn koelkast te vullen," zegt hij. In tegenstelling tot Emil heeft Mariana niet het geluk eigenaar te zijn van het appartement waarin ze woont met haar twee tienerzonen. Ze is lerares, maar omdat haar salaris grotendeels opgaat aan het betalen van de huur, heeft ze de verwarming al lang niet meer aangezet. Lilly Stammler, hoofddeskundige bij Sofena, een Bulgaarse ONG die advies en hulp biedt op het gebied van energie-efficiëntie, zegt: "Van december tot maart is het in sommige delen van het land zo koud dat we elke winter mensen registreren die sterven aan kougerelateerde complicaties omdat ze hun huis niet kunnen verwarmen."

"Vóór de energiecrisis leed meer dan een derde van de bevolking onder energiearmoede. Er zijn geen nationale statistieken officieel beschikbaar, maar deze cijfers zijn sindsdien mogelijk aanzienlijk gestegen," zegt Stammler. Door een combinatie van factoren behoortBulgarije, samen met Griekenland , totde Europese landen die het hardst getroffen worden door energiearmoede. "Hoewel de energietarieven grotendeels door de overheid worden gegarandeerd, zijn grote delen van de bevolking economisch zwak. Bovendien stamt het grootste deel van het gebouwenbestand uit het communistische tijdperk, toen elektriciteit goedkoop was en energie-efficiëntie nog lang niet aan de orde was. "Het probleem is dat deze gebouwen, om goed verwarmd te worden, nu volledige en zeer dure renovaties moeten ondergaan, die onbetaalbaar zijn voor hun huurders," voegt Stammler toe. Maar Bulgarije is lang niet de enige die met deze problemen kampt: twee jaar geleden konden zo'n 36 miljoen Europeanen hun huis niet voldoende warm houden en in 2020 heeft de Europese Commissie al aanbevolen om "particuliere en openbare gebouwen structureel te renoveren" om energiearmoede aan te pakken.

"Wanneer energie duur is en gebouwen niet energie-efficiënt zijn, is het eerste wat huurders met een laag inkomen doen, de verwarming uitzetten", zegt Paola Zerilli, coördinator van Super-I, een Europees project gericht op het tegengaan van energiearmoede door het renoveren van sociale woningen. "Het doel van onze acties is om hen te helpen hun kosten te verlagen en hun levenskwaliteit te verbeteren." Na het verzamelen van technische en milieugegevens van verschillende proefgebouwen in Denemarken, Slovenië en Italië, stellen de experts van het project interventies voor zoals isolatie en de installatie van zonnepanelen en de meest geschikte regelingen om deze te financieren. "We analyseren de lokale bijzonderheden, stellen ons verschillende scenario's voor en berekenen vervolgens de vereiste investering, de energiebesparingen en de financiële voordelen van elke oplossing", zegt Zerilli. Cruciaal in deze strategie zijn publiek-private partnerschappen, waardoor het financiële risico van de sociale huisvestingsverenigingen gedeeld kan worden met energiedienstenbedrijven of financiële instellingen. "Hun betrokkenheid maakt de investering veiliger en de renovatie eenvoudiger, maar het belangrijkste is dat zij er ook van kunnen profiteren."

Innovatieve financiële oplossingen aanmoedigen is ook het doel van Aster, een bedrijf dat voortkomt uit een netwerk van sociale huisvestingsmaatschappijen die ongeveer 180 000 woningen in Vlaanderen beheren. "Toen de oorlog uitbrak in Oekraïne en de prijzen begonnen te stijgen, beseften we dat er een echte urgentie was en lanceerden we een nieuw programma om energiearmoede tegen te gaan", zegt algemeen directeur Sven Van Elst. De huurders van de gebouwen die zonnepanelen kunnen krijgen, besparen direct ongeveer een derde op hun energierekening. De anderen profiteren van een soort "solidariteitsmechanisme": "Wij zorgen zelf voor de installaties en factureren de woningbouwverenigingen alleen voor de hernieuwbare energie die ze verbruiken", legt hij uit. "De rest, ongeveer 70% van de totale productie, wordt aan het net geleverd en door de woningcorporaties verkocht aan commerciële aanbieders , die hun winst vervolgens kunnen herverdelen onder de huurders die geen toegang hebben tot de zonnepanelen, in de vorm van terugbetalingen op de huur of de onderhoudskosten."

Het Bulgaarse geval bevestigt dat eenmalige financiële steun geen effectieve oplossing is, zegt Diana Yordanova, communicatiedirecteur bij de Europese Federatie van Publieke Coöperaties en Sociale Huisvesters, Housing Europe. "Om de energiecrisis het hoofd te bieden, stelde de regering wat financiële steun beschikbaar, wat sommige gezinnen zeker hielp om hun rekeningen te betalen, maar het loste het probleem op de lange termijn niet op. Aan het eind van de dag waren de echte winnaars opnieuw de gasbedrijven die hun winsten verhoogden, maar ze brengen ons niet in de richting van een eerlijke en duurzame transitie." Ondanks het feit dat energiearmoede meer voorkomt in de armste landen en sociale klassen, kent het geen grenzen. "De pandemie in 2020 was het keerpunt. We hebben ons sindsdien gerealiseerd dat het een groeiend aantal huishoudens treft waar iedereen fulltime werkt en dat het nu absoluut in elk land voorkomt, ook in de rijkste landen, zoals Zweden of Zwitserland," voegt Yordanova toe. Om effectiever te zijn, is het dus eerst cruciaal om het vertrouwen van de getroffen burgers te winnen en hen te helpen hun problemen te erkennen. "In veel andere talen dan het Engels is het nogal beschamend om als 'energiearm' te worden bestempeld. Veel mensen weigeren hun toestand toe te geven en beschouwen het gewoon als een neveneffect van de economische trend."

Deskundigen zijn het erover eens dat de situatie in het licht van de klimaatcrisis en de huidige economische en geopolitieke context zeer snel evolueert. Het bewustzijn groeit en, mede door de oorlog in Oekraïne en de stijgende inflatie, is energiearmoede volledig doorgedrongen in het Brusselse debat. Er wordt bijvoorbeeld veel verwacht van de herziening van de Europeserichtlijn"Energieprestaties van gebouwen", maar Yordanova waarschuwt voor mogelijke "reno-victions": de uitzetting van huurders uit gerenoveerde gebouwen die ze zich misschien niet meer kunnen veroorloven, zodra hun renovatie de marktwaarde heeft verhoogd. Interventies gericht op het versnellen van de omschakeling naar een duurzamer en energie-efficiënter model zijn echter dringend nodig, zegt Stammler. "Zodrameer Bulgaren toegang hebben tot hernieuwbare energiebronnen, zal hun situatie verbeteren, maar in de tussentijd kunnen we niet stoppen met het gebruik van houtkachels voor verwarming of vertrouwen op andere energiebronnen. Het zou dramatisch zijn voor een groot deel van de bevolking." Het tegengaan van energiearmoede is niet alleen een sociale urgentie, maar ook cruciaal voor de Planeet, benadrukt Zerilli. "We moeten mensen helpen hun levenskwaliteit te verbeteren, niet alleen vanuit financieel oogpunt maar ook vanuit milieuoogpunt. De strijd tegen energiearmoede vertaalt zich ook in energiebesparing en een lagere CO2-uitstoot: deze aspecten gaan hand in hand."